Türkiye’de ilk kez Lir Arp üretimi başlattım. Bu süreçte oldukça yoğun bir araştırma sürecinden geçtim. Türkiyeli ilk lir arp yapımcısı olarak, yakın bir zamanda kaynak veriler sunmaya başlayacağım.
2 adet lir arp kalıbı üzerinde üretime başladım. Farklı kalıplar üzerinde çalışmalarım devam ediyor.
Tamamı müzik aletleri için özenle seçilmiş, yüksek kalite ve kalibrasyonlardaki ağaçları işleyerek çalışıyorum.
Bir tek amaç etrafında, nitelikli ağaçlarla nitelikli bilimsel verilerle sürdürdüğüm bu çalışmalar, en profesyonel tasavvurla ortaya çıkmaya başladı. Piyasa olarak tabir edilen, kötü ağaç ve kötü tasarıyla, fabrikasyon şekilde üretilen hiçbir enstrümanın çalışmasını yapmıyorum. Bu alanda en uygun fiyatlı enstrümanı üretmeye devam edeceğim.
Buradaki esas amaca ek olarak, en dar gelirli insanın kredi kartı ya da banka kartı gibi taksitli alışveriş kartlarıyla müzik aletine ulaşmasını sağlıyorum.
Türkiye’den, yurt dışından Lir arp siparişi vermek ya da bilgi almak istiyorsanız, aşağıdaki sosyal medya hesaplarım üzerinden bana ulaşabilirsiniz:
Lir arp siparişleri için aşağıdaki bağlantıyı kullanabilirsiniz:
Eren Ali Gül: Merhaba Derya, bugünki hikâyen nasıl başladı?
Derya Çağlayan: Müziğe ilgim çocukluk dönemlerimde başladı, babamın gençlik yıllarında çıkarmış olduğu bir albümü var. 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında yasaklı albümler arasına alınıyor. Benim dünyaya gelmemle birlikte, ailem tüm ilgisini bana veriyor. Müziğe ilgi ve alâkam babamın müzisyenlik geçmişi ve albüm tecrübesiyle daha da güçlendi.
Eren Ali Gül: Babanın geçmişte yasaklanan bir albümü seni ne yönde etkiledi? Ailenin tutumu hangi yöne baskın geldi? Baban âşık geleneğinden biri miydi? Müziğe hevesli bir müzisyen miydi?
Derya Çağlayan: Babam (Hüseyin Çağlayan), âşık geleneğinden geliyor. Muhlis Akarsu, Mahzuni Şerif gibi bilinen ozanlarla birlikte sahne almış. Ailem, 12 Eylül darbesinden önce İstanbul’da yaşıyor. Albümünü İstanbul’da yayımlıyor. İkinci albümünü Kürtçe yapmak istiyor. O dönem Kürtçe yasağı olduğundan, albüm yasaklanıyor. Hayat ikâmesini başka şeylerle tamamlamaya devam ediyor. Bendeki müzik âşkını görünce, benim özgürlük alanımı yaratmaya başladılar.
Sazla ilişkim ilkokul yıllarıma dayanıyor. Öyle bir korkuya sahiptim ki, eğer okulu okursam bir daha müzik yapamayacağımı zannediyordum. Bu korku bana okulu bıraktırdı. Ailem beni çok zorlamak istemedi. Müziğe yoğunlaşmak istedim, onlar bu konuda beni kırmadan desteklediler. Yanımda oldular diyebilirim. Okumam için baskı yapmadılar.
Eren Ali Gül: Baban Hüseyin Çağlayan’ın izini sürebileceğimiz bir arşiv ya da belge var mı?
Derya Çağlayan: Albümü çıkaran şirkete gittik, arşivlerinde bir şeyler vardır umuduyla. Ancak hiçbir bilgiye ulaşamadım. Darbe nedeniyle evde bulundurulan albüm, gazete ve döneme ait arşiv niteliği taşıyan her şey yakılmış.
Eren Ali Gül: Çocuk yaşlarda âşıklardan ve ozanlardan şevk duyarak beslendiğini anlıyoruz, etkileşimde olduğun birileri var mıydı? Sana model olabilecek genç insanlar, müzisyenler var mıydı?
Derya Çağlayan: Etrafımda hocalarım, evimize yakın insanlar vardı. Yerel televizyonlara çağrılırdım, çevremde müzikle ilgilenen çok insan vardı. Bu konuda oldukça şanslıydım, seviliyordum. Kahramanmaraş’ta Sabancı Kültür Merkezi‘nde Türk Halk Müziği bölümünde ders almaya başladım. Henüz çok küçüktüm ve beni kabul etmişlerdi. Beraber ders aldığım insanlar hayli büyük ve yetişkinlerdi. Ayda bir kez konserlerimiz olmaya başladı, 3 yıl kadar Sabancı Kültür Merkezi’nde ders almaya devam ettim. Tarihi tam hatırlamamakla birlikte amatör bir albüm kaydı yaptık. Bu vesileyle 1996 yılında İstanbul’a taşınma kararı aldık. İstanbul’da Erdal Erzincan ile tanıştık. Kendisinden kurs almaya başladım. 2005 yılında 3 kız projesi içerisinde yer aldım. Albümde Çiğdem Elmas ve Sevgi Demir ile birlikte çalıştık.
Eren Ali Gül: Kül Albümü’nü tasvir etmeye başlarken nasıl bir süreçten geçtin?
Derya Çağlayan: Solo albüme başlamak için aksilikler bitmiyordu, bu süreçte bazı projelerde yer aldım. Alevilere Kalan, Muhabbet Eyledik albümlerinde çalıştım. Erdal Erzincan‘ın yönetmenliğini yaptığı Gönlümün Mihmanı albümünde çalıştım. 2015 yılından başlayarak Kül albümümü hazırlamaya başladık. Kendime repertuvar hazırladım, burada çalışacağım eserleri Barış Güney‘e götürdüm. Hızlı bir şekilde çalışmalara başladık. Albümün adının Kül olması Barış’a ait bir fikirdi. Kül olmasını istedi ve kararlaştırdık. Yaşadığım aksiliklerden, umudumu kaybetmek üzereydim. Küllerimden doğmuş gibi oldum.
Eren Ali Gül: Red Müzik nasıl bir oluşum? Yeni nesil bir yapım şirketi gibi duruyor.
Red Müzik’ten çıkan ilk albüm bana ait. Red Müzik (RedMusic) albüm süresince çok güzel bir destek sundu. Kişisel bir destek değildi, çalıştığı sanatçılara kıymet vererek destek oluyor. Barış’a ait bir albüm çıkacak, çalıştıkları başka projeler de var.
Eren Ali Gül: Albümde klasik bir batı müziği sezgisi var, ancak vokalleri geleneksel bir biçimde okumuşsun. Duygu durumu sakin bir albüm diyebiliriz. Kül albümünde kuşakları arası bir enformasyon ya da kültürel buluşma mı sağlamak istemiştin?
Derya Çağlayan: Öncelikle, kültürler ya da yaşlar arası bir hedefleme yapmadan çalıştık. Böyle bir derdimiz olmadı. Eserleri sevgiyle, âşkla seçtim. Albümdeki düzenlemeleri Barış’a yaptırdım, hiçbir beklenti ve istekte bulunmadım. Aynı özeni Barış’ta gösterdi. Albümde farklı sesler duymak istedim, o dönemde Tolga Sağ’ın tek sazla yaptığı bir albüm vardı. O dikkatimi çekmişti. Sade, otantik bir albüm olabilir mi diye düşündüm. Bu yola çıkarken hiçbir plandan, süzgeçten geçmedik. Perişan Güzel, Âşık Maksudi, Mahzuni Şerif’e ait eserler seçtik. Kaynağını bozmadan, usûle uygunluk gösterecek bir eser çıkarmak istedim. Bu açıdan baktığımda, albümün bugünki durumu itibariyle kaynağı ya da mevcut hâlini bozduğumuz bir şeyin olmadığını hissediyorum. Bazı entrümantal desenler kullandık, deyişlerin aslını bozmadığımız için bu konuda memnunum.
Eren Ali Gül: Kendi eserlerini oluşturup, kendine ait bir referans noktası oluşturacak mısın? Geçmişe bir dönüş var, güncelin ifadesi kendini ikna etmiyor. Bilgi, donanım ve birikim mânâsında güncel eserler sönük ve geçici ifadeler sunuyor. Darbeler, krizler, sönmüş kuşaklar, Türkiye karanlığın içinde gerilemeye devam ediyor. Ne düşünüyorsun?
Derya Çağlayan: Dönem içinde her şey hızlı tüketiliyor. Evde dedeleri, eski kayıtları dinliyoruz eşimle. Yeni çalışmaları uzun uzadıya dinleyemiyorum. Geçmiş daha dolu geliyor bana, besleneceğim kaynak geçmişte. Elimden geldiğince geçmişten bir şeyler aktarma ve sunmak istiyorum. Günümüzün de âşıkları var, onlara da elimizden geldiğince takip ediyorum. Güzel şeyler olduğu sürece onları da ekleyebilirim listeme.
Eren Ali Gül: Sahne sürecin başladı mı? “Nasıl gidiyor” diye sorarız, sahne talebi var mı? Şurada konser vermek isterdim dediğin bir yer var mı? Şurada olmalıyım dediğin, iştahını kabartan bir konser havası? Merak ettiğim bir başka konu, ‘kırmızı çizgi’lerin var mı?
Derya Çağlayan: Konserlere çıkmayı çok özledim. Uzun süredir bildiğin gibi konserler yok. Bir konser havasında olmak benim için şu anda o hissi almak için başlı başına bir yeterlilik diyebilirim. İnsanlarla göz göze olmayı istiyorum yeniden. Neresi olduğu önemli değil, beni mutlu edecek tek şey eserlerimi çalıp söylemek. Ve insanlarla birlikte olmak… İçimde bir şeylerin birikmesini istemiyorum. İnsanlara aktarmak, paylaşmak istiyorum. İnsanlara duygularımı aktarmak tek mutluluğum olurdu. Küçük dinletiler, konserler olmasını temenni ediyorum. Bu konuda olumsuz baktığım bir şey yok. Kendimizi barışık hissedebileceğimiz her yerde bulunmak benim için yeterince geçerli. Ancak üzülerek belirtmek istiyorum, sormak istediğin konulardan biri de buydu anladığım kadarıyla. Barlarda müzik yapmak istemiyorum. Kırmızı çizgim bu olabilir.
Eren Ali Gül: Alevi müziğinin disiplinlerinde bir zayıflama görülüyor. İnanç, inanış biçimleri değişiyor. Ne düşünüyorsun?
Derya Çağlayan: İnancımız toprağa dayalı ve ilişkileri bu koşullara göre uyarlanmış. Müziğimiz, inanışımız, inancımız, yaşam biçimimiz köylere uyarlı hâlde. Köy alışkanlıkları, köy yaşantısı gerektiriyor. Birbirimizi kontrol edip, devinimde kalabilmemiz artık mümkün değil. Birimiz şehirde, birimiz başka bir ülkedeysek bir başkamız köy yerinde yaşıyor. Bu denetim ve iç döngü bir biçimde kopuyor ya da aksıyor. Başkalaşma burada başlıyor. Yaptığımız türküler, deyişler de bu minvalde süregeliyor. İnanışın yenilenmesi gerekli. Müzikte kendini yeniliyor, buna mecburuz. Bazı açılardan müziğin güncellenmesi kötü oldu. Taklitler ortaya çıktı. Birbirini taklit eden, tekrar eden ve benzeyen şeyler duyuyoruz. Bundan sıkılıyoruz, yeni şeyler dinlemeye korkuyoruz. Ya da isteksiz davranıyoruz. Şehir hayatı üretimi zorlu hâle getiriyor. Yaşama gailesi, bir şeyler üretmenin önüne set örüyor. Yoruluyoruz. İnsan yaşadığı hikâyeleri üretebilir. Yaşadığımız şeyler hoşumuza gitmiyor. Yoğunlaştığımız zorluklardan nefes almak bile zor. Osmanlı’dan, Cumhuriyet’e, bu günlere dek dışlanmışız. Bu dışlanmanın getirisi şikâyet içerikli türküler olagelmiş. Bir sevda türküsü dinlemek istiyoruz, şikâyet duyuyoruz. Çünki buna zorlanmışız. Başka bir seçeneğimiz olmamış.
Fikirlerimi dinlediğin için teşekkür ederim.
Eren Ali Gül: Ben teşekkür ederim, meslektaşın olarak başarılar diliyorum.
İçinde bulunduğumuz süreçte herkesin temel insani ihtiyacı olan koronavirüs maskeleri ya bulunamıyor ya da devlet tarafından bir türlü temin edilemiyor. Bu sebeple hepimiz kendi maskelerimizi yapacağız. Bunun için aşağıdaki bağlantıdaki aşamaları izlemeniz önemlidir.
Evde maske yapımı aşamaları hakkında detaylı tüm bilgiler haberde:
Belki bu bir sondu. Başka bir zamana ertetelenemeyecek, bir başka itirazla buruşturulamayacaktı.
Üstümüze zimmetli bedenlerimizi durdurdular, ellerimizi arkamızda topladılar. Aklımızın içinde kıpırdayan, kabını taşıran her şeyi içimizden söküp aldılar. Sevgimizi, isyanımızı, başımızın üstündeki gökyüzünü kirpiklerimizin arasından alıp götürdüler. Ardiyede unutulmuş bir şemsiyenin gördüğü hürmeti, bizden sakındılar.
Arkadaş Zekâi Özger, Ankara’da bir merdiven başında ölü bulundu. Merdivenlerde ölmedi. Onun kalbi, polisin sorgusu sırasında gördüğü işkencede yorulmuştu. O dudaklarında sakındığı bordo gülü, Cevahir‘in kalbinden emanet almıştı. Bursa‘da başladığı hayatı, ailesinden aldığı retle üniversitede devrimci olarak sürdürmüştü. Devrimcilik müessesinin makbul tüm zerafetini kuşağının bilgeliyle donatmıştı. Sıkı bir edebiyatçı, şairdi. İyi bir okur, iyi de bir insandı. İşbu insan olmanın binlerce yıllık harcı, bir gecede söndürülmüştü.
Annesine ve annesinin tanrısına şikâyetini şiirlerinde anlattı. Sahilde bir barınaktaki kayığa konuştu, çiçeklere sustu. İçinin kapılarını etinden, kemiğinden, kanından arındırdığı pencerelerinden aşırdı. Herkesin anladığı, kimsenin duymadığı bir isyan dizesiyle milyonları ayağa kaldıracak şarkılara sebep oldu. Kimse o isyanın müsebbibi olacak göğüs ağrısını şurasında yaşamadı. Kendi teninde kendi aşkını harladı. Çiğlikten, kabalıktan eser bulunmayacak kısacık hayatıyla bir merdivenli yolda kocaman bir külliyat gibi uzanıp kaldı.
Yıl 2006 İran’da Kürt öğretmen Ferzad Kamangar, idam sehpasına çıkarılacak. Son mektubunda “kalbimin atmasına izin verin” diyecekti. Mektubunu hatırlayalım: “Ve kalbimin, ondaki bütün sevgi ve tutkuyla birlikte bir çocuğa bağışlanmasına izin verin. Nereden olacağı hiç fark etmez; Kaaron banklarında, Sabalaan Dağı yamaçlarında, Doğu Sahara kenarlarında veya Zağros Dağları’ndan güneşin doğuşunu seyreden bir çocuk. Tek istediğim isyankâr, kıpır kıpır kalbimin, benden daha isyankârca kendi çocukluk arzularını aya ve yıldızlara ifşa edecek ve onlara sonradan bir yetişkin olarak ihanet etmeyeceğine dair onları tanık tutacak bir çocuğun göğsünde atmaya devam etmesidir. Tek istediğim, kalbimin yatağa aç giden çocuklar üzerine sabrını kaybeden birinin göğsünde; “bu yaşamda en küçük arzum bile gerçekleşmeyecek” diye yazan ve kendisini asan Haamed’in –benim on altı yaşındaki öğrencim- hatırasını kalbimde canlı tutacak birisinde atmaya devam edebilmesidir”.
Ferzad öğretmenin son isteği, sehpadaki son tekmeyle toprağa atıldı. Onun isyan dolu kalbi, şu anda milyonlarca çocuğun penceresinden düşlerini ışıldatıyor. Arkadaş‘ın attığı işaret fişeği gibi, Mahir’in işaretiyle sonsuzluğa yürüyen aydınlığın cıvıltısı ile buluştu.
Yeryüzü birlik içinde ya gökyüzü? Gökyüzünde buluşanlar geleceğimizi, aşklarımızı aydınlatıyorlar. Şimdi soruyorum, kim göğsünün kafesini açıp kalbini yere atabilir? Kim bu isyan ile efsunlanmış kalbi göğüs kafesinde taşımak ister? Kimin kalbi bir kıvılcım ile alır yürür gökyüzünü?
Müzik ve Sahne Sanatçıları Sendikası (Müzik-Sen), AB Adalet Divanı’na 19 Şubat 2009 tarihli bir başvuru yaptı. C-228/06 sayılı Sosyal Kararı ile yeşil pasaport hakkı tanınması için Cumhurbaşkanlığına başvuruda bulundu. Ancak aradan geçen süre zarfında hiçbir ilerleme gerçekleşmiyor. Müzik ve sahne gibi alanlarda faaliyet gösteren sanatçı ve kültür insanları; sigortalılık, emeklilik gibi hakları da talep etmişti. Kültür ve Turizm Bakanlığı, karara uygun davranmıyor. Anayasanın 64. maddesi kapsamına göre “Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır”. Anayasadaki ilgili maddeyi okuduğumuzda, sanatçının üretiminin maddi imkânlarla desteklenebileceği yazıyor. Gelinen noktada sanatçının sigortalılık, emeklilik gibi haklarına dair hiçbir kıdem iadesinde bulunulmadı. Sanatçı sahnesinden, albüm ve eser teliflerine kadar birçok vergi ile cezalandırılıyor. Basit bir örnek; iyi bir olasılıkla 3 ayda bir kez 500 TL hak edişimiz olduğunu düşünelim, bunun %18’ini meslek birliğine teslim ederken kesiyor, %18’ini meslek birliği bize ödeme yaparken kesiyor. %36’lık bir vergi cezasına maruz bırakılıyoruz. Devlet, hangi anayasal hak ile bunu gerçekleştiriyor? 64. maddede sanatçının korunmasına ilişkin bir şerh koyuyor. Bir başka sorun, hak arama mücadelesinde yer almak için Müzik-Sen üyesi olmamız gerekiyor. Yeşil pasaporta sahip olmak, sigortamızın yatmasını, emeklilik hakkımızın doğmasını istiyorsak Müzik-Sen üyeliği için her yıl 1080 TL ödeme yapmamız isteniyor. Sendika, daha en baştan bir enkaz ile yola çıkıyor. Hangi müzisyen, sahne sanatçısı bu tutarı karşılayabilecek durumda? Ya da kaç müzisyen, sahne alabiliyoruz? Sahnelerden ne kadar ücret temin ediliyor?
Nitelikli sanat, nitelikli bir sahnenin ücret akdi müzisyenin kendini koruyabileceği asgari oranların oldukça altında kalıyor. Bir enstrümanı satın almayla başlayan bu külfetli süreç, ekipmanların temin edilmesi, bakımının yapılması gibi uzunca bir liste ve para döngüsü başlatıyor. Yine benzer bir kriz, enstrümanların konsere taşınması ile başlıyor. Yanımızda taşıdığımız enstrümanlar, otobüs, tren, uçak gibi toplu taşıma araçlarında adeta valiz gibi bir muamele görüyor. Çantaların arasına savruluyor, atılıyor, özensizce taşınıyor. Hiçbir taşıma şirketi bu konuda bir çalışmaya nazikçe eğilmiyor. Hasar gören enstrümanlarımızın tedavisi bazen mümkün dahi olmuyor. Devletin sözde “kültür” bakanlığı, hangi vaziyetle hangi işi sürdürüyor? Müziğe, sanata düşmanca yaklaşarak yobazlığı, barbarlığı tetikleyen unsurları beslemek dışında ne gibi konulara vakıf? Her dönem gelen kültür bakanı ne iş için orada bulunuyor? 64. madde sanatçının yaşam standartlarını düşürmek, aşağılamak için daha fazla ne yapacak? Merakla bekliyorum, bu karanlık ve korkunç süreçten ne zaman çıkacağız? Haklarımızın kaybının önüne geçilmesi için örgütlenmeye, dayanışmaya ihtiyacımız var. Üzerimizdeki cezaların kalkması, insanca bir yaşam için Kültür Bakanlığı’nın asli işini yapmasını istiyoruz!
Hasret Gültekin yaşıyor, ondan henüz haberdar değilim. Babam yola çıktığı zamanlarda bana Tuz Gölü’nü gösterir, gölün gökkuşağı renklerine bakıp aklımdaki soruları çoğaltırdım. Göl, katbekat renklerle dolu. Bozkırın ortasında bu kadar rengi bir arada, bir gölün içerisinde görmek bir çocuğun görebileceği en güzel masal olmalıydı. Gölün karşı tarafında belli belirsiz küçük ağaçlar beliriyor, bazen ardıç ağaçları görülüyor. Her geçtiğimizde ardıç ağaçlarının neden yalnız olduğunu düşünüyorum. Kamyonun kaset çalarında Davut Sulari, Muharrem Ertaş, Ali Asker kasetleri çalıyorum. Yol ve müziğin birlikteliği, çölün ortasında masalın büyüleyiciliği insana devrim hâyâlleri kurdurmaya zorluyor. Ben o yaşlarda devrimi düşleyemiyorum, devrimden daha heyecanlı bir yolculuktayız. Ardıçların altında oturup saz çalan insanları hâyâl ediyorum. Bir koşuda ardıçların altında soluklanıyorum, oradan oraya bakınıp duruyorum. Bir başka ardıcın altına oturup, komşu ardıcı izliyorum. Bir yanda sakin hareketlerle yürüyen köylüleri, buğday hasadından dönerken görüyorum.
Her dağın bir sırrı var derler. Babam ısrarla dağı gösteriyor, “bak oğlum burası Hasan Dağı”. O heybetli, hikmetinden suâl edilmeyecek yüksek Hasan dağı… Belki tuz gölü, Hasan dağının göz yaşlarıydı ve yalnızca ardıç ağaçları gördü dağın acısından damıttığı göz yaşlarını. Hasan Dağı’ndan Pozantı’ya, Akdeniz’e doğru açılan darboğaz geçitlerden geçiyoruz. Ve bir gün İnce Memed türküsü söylerken Veysel Güney, Veli Eskili, Ali Uygur‘un ince iniltileriyle uyanıyorum. Tüm gülümsemeler buluşmuş, bozkırın dağlarından Akdeniz’e yürüyorum. Ozanların türküleri dağlara doğru söyleniyor, devrim hâyâli olanlar cümle bir yolculukta güle oynaya yürüyorlar.
Sırrı olan dağlara, “meyhâne” şirimi bırakıyorum.
“acının çölüne meydanlar dolusu ağla korsan bir yürüyüşte kapattığın avuçlarını aç kendini toparla sular da diner birgün içindeki çağlayanda kimsesizler mezarında, bir veysel gömütünde
dağların ensesi kalındır, kâğıda sırt vermiş bir yazıttan meyhânedir sırt vermişlerin, ceketini asmışların suların derinine inen göçleri kaldırmışların
dağlar utancını saklar, ağaçları örter üstüne bazı sözler saklanmaz, gider göğe sinerler göğe durmadan yıldız yollamamız bundandır
suya düşenler oturur meyhâneye suda durulan, suda görülen sûretimizdir darda olan yıldızken kimsesizler mezarlığını ısrarla mekân tutanlar yokluğu meyhânede arar, ilk duble ile son ayna arasında”
Her şeyin bittiği, tükendiği bir anda bir şeyler gelip duruyor aklımızın içinde. İnsan biraz da baktığı, görmek istediği yerdir. Çeşit çeşit bayağılığın, pişkinliğin içinde sazını, kitabını, sözünü temiz tutmak her gün daha da zorlaşıyor. Kâr ve kariyer hırsı için olmayacak işlerin içine atlayıp, üstünü başını kirletenler şurada ve burada her yerdeler. Biz nereye bakıyoruz? Bu çoğulluğun bayağılığın üzerine mi? Kıyıda, köşede kendine çekilmişlere mi? Raflardaki külliyatlara, geçmişteki kasetlere, plaklara mı? Yeni dünya düzeninin ürettiği, arka kapağında ünlülerin notlarıyla süslenmiş ucuz romanlara, şiirlere mi? Deneysellik adı altında ortaya çıkarılan şarkılara, gösterişli, bol alkışlı sahnelere mi? Nereye bakıyoruz? Acınası hâlde kıvrananlara, ağlayanlara, şikâyet edenlere mi? Bağırmadan, parlak ambalajlara sarılıp sunulmadan üretilmiş sadelikli işlere mi? İnsan baktığı yer kadar, yaptığı işe benzer. Satın aldığımız işler, ürünler kimliğimizi şekillendiren unsurlar. Peki ne alıyoruz içimize? Aklımızı, aklımızın estetiğini ne ile biçimlendiriyoruz?
Sevgiye, dayanışmaya örgütlenmeyen yaşıyor olabilir mi? Gazeteler, dergiler, entellektüel çevreler iflâs etti. Yazılan, söylenen, eylenen iş kendiyle barışık değil. Müzikte icra, okuma yapan kişi bir eseri ortaya serip onu başkalaştırarak – bir başka şekilde tüketime sunarak ortaya çıkarıyor. Kitaplar, yazarın kendi kurduğu cümleden önce bir ünlünün girizgâhıyla başlıyor, çünki yazar kendine güvenmiyor. Kendini açığa çıkarmak için bir ünlüye yaslanmak istiyor. Yine aynı kitapların arka kapağında başka bir ünlünün kitap hakkındaki düşünceleri yer alıyor. Yorum beyan eden ünlü, bu konuda vakıf olduğundan(!) her kitabın arkasında “su gibi akıp gitti, soluksuz okudum” gibi hazır cümlelerle kitaba not düşüyor. Eklektik, sonradan olma her şey kültürel aktivitelerin tamamında görülebiliyor. Bu çiğliğin, kültür veya sanat alanında bilhassa matbu kültür aktarımlarında ortaya çıkması hiç şaşırtıcı olmuyor. Aynı çevre, aynı kıta sahanlığı, aynı popülasyon. Birbirlerini besleyen, alkışlayan, pazara sunan içi boş kültür insanları. Oysa ne var ki, düşünce ya da estetik üretmek için çaba harcamak gerekiyor. İçinde olmak, kendisi olmak gerekiyor. Yabancılaştığı alana konuşan, onun üzerine tahakküm kurmaya çalışan bu kesimle birlikte başka bir taife daha var. Kaçak Saray’a giderek kendine nakit para topluyorlar.
Tüketim düzeninin geçen her anında kültürel dokumuzun bozulmasına müsaade edenler, razı gelip sesini çıkarmayanlar birer birer yok oluyorlar. Hayatta kalanlarsa etraflı ve nitelikli iş yapmaya çalışan kişiler. Koşullarının belirleyicisi, belirleyicilerini örgütleyendir. Kullanmakta ustalaştığı silahı bilimselliği, üretkenliğidir.
Varoş sokaklarına yazılan güzel bir söz hatırlatmak geldi içimden. Aramızdan ayrıldığı ana kadar gülümseyen, işkencecisine gülmeyi sürdüren Necmi Otçu’ya ait; “sonunda bir espri yapacağız, zulüm gülmekten ölecek”.
Mahir’in, Ulaş’a sarıldığı an kadar arı duru bir ayağa kalkma cüretidir bu: ancak, hâyâl kuramadığımızda ölürüz.
Dervişliğin müsebbibi, bâtından gelir. Bâtına vâkıf olmuş kişi, içre bir arınmadan geçer. İnsan üstü gelişimini, geçmiş ve gelecek arasında kurduğu günlük yaşamının içinde gerçekleştirir. Geçmişle olan saplantılarını aşmış, gelecek kaygısı taşımamaktadır. Taşıdığına inandığı sırlar, günümüz modernizminin bilimsel deneyimlerinin kökenidir. Kendi tasarrufunda kurduğu iç dünyasını, çevresel etkilere aldırış etmeksizin değiştirmeye çabalar. Geleceği, ikna çabasıyla örgütler. Derviş için mümkünsüzlük yoktur. Birçok işte, birçok yerde bulunduğu her işte en verimli işçiliği arz eder. Beden ve kimlik arayışını sadeleştirme üzerine kurar. Sosyoloji sadelikten kavramsallaştırmaya doğru durmaksızın argümanlar üretirken, sanat kavramsallaşmayı sadeleştirerek takriben dindiricidir. Dervişin iç dünyası, sosyoloji ve sanat aktarımındaki tek yönlülüğe benzer. Bedenin iptilası olduğu nesnel dünyaya karşın dengeleri alt üst edecek yargı düzenine sahiptir. Adalet terazisine terkibini oturtup yargılayarak, takriben kendini yakıp yıkacak kişidir. Acı, ıstıraptan fevkalâde çıkış yolları inşa ederek yol göstericidir. Girdiği karanlık yollardan her çıktığında, mahlası ile mutlak bir suretle eser üretir. Yaşadığı döneme müdahil olmayan kişi, derviş olamaz. Hayatın olanaklarından arınarak köşeye çekilen kişi, ehlileşmiş dolayısıyla yozlaşmıştır. Hristiyan keşişliği, İslam alimliğinin “çile” çekme biçimi, bâtın olanın seçimi olmaz. Kişi dervişlik yoluna çıktı mı, yaşadığı dönemin sorunlarıyla mücadele eder. Onun için otoriter, ehlileşmiş olan köktencilik yıkılmalıdır. Bu sebeple dervişler iktidara taş atan kişiler olarak anılmaktadır. Pir Sultan Abdal’ın Suriye sürgünü sonrasında Anadolu’ya dönmesi, attığı taştan yargılanmasına af almak üzere değildir. Bilâkis, kendi başlattığı hikâyesini kendi bıçağıyla sonlandırma iradesidir. Kendini sakınma, korunma ihtiyacı ile sırtını yaslayan kişi Anadolu ozanlarının dilinde çokça kez alay konusu olmuştur. Dervişler son yarım asırda ardılı olacak toplumlar tarafından kutsal ve değerler silsilesi ile taçlandırılmışlardır. Mensubu olmadığı bir tanrı ile ehlileştirilmişlerdir. Gerçekte, bundan ziyân gören toplumun yanlış yorumlamasıdır. Bâtın kişi, bütün bu meselelerin esasında mitolojik değerlerle örülmüş, katma değerli bir edebiyat ürünü olduğunun farkındadır. Onun için bu masalsı kültür, hâyâl ve masalın arasında dokunmuş yeryüzüne yerleştirilmiş döngüdür.
Varlıkta ve söylemde mülkiyetin reddiyesini veren, yüzlerce yıl öncesinden gelen bu dipsiz dalga, günümüz ekonomi-politik savunularını baş aşağı etmektedir. Bakunin’in başını döndürmese de, bazı olasılıkların ekonomi-politik eleştiri ve yıkımcılığının dervişâne bir yaşam ile örgütlenmesi elzemdir. Dervişler, daha iyi bir cevap için daha iyi soru sormak için yola çıkarlar.
Belki bir gün kendi hikâyemizi bitiremeyebiliriz, ancak yaşayan bir dünya için yaşayan bir soru bırakabiliriz. Marcos’un devrimci yolculuğunda, sorarak yürüyor olduğunu unutmadan…
Seçimlerimiz, kültürümüze dair aidiyet bilgisi veren bir dizi envanterdir. Müziği eğlence aracı olarak yeniden üreten kültür endüstrisi saikleri; mutluluk, hüzün, keder ve ihtiras duygularımızı tatmin etmek için bizleri arz nesnelerine dönüştürürler. İhtiyaç duyumuza sunulan bu kültür ürünlerini hiçbir süzgeçten, etik ve estetik süzgecinden geçirmeden yoksun bir biçimde yeniden üretilmesi için talebe dönüştürürüz. İzlenme, reyting, yayılım sonucunda elde edilen meta bizi kendine müşteri edindirir, sermayenin işçisine dönüştürür. Bilişsel sermaye diye adlandırmak beis değildir. Biz, kendimize sunulmasını istediğimiz içeriği endüstri saiklerine sunarken, sunulan arzın tüketilmesine karşılık istemsiz bir talep oluştururuz. Arzın teklifsiz nimeti önümüze sunulur, bu tüketim sürdükçe tüketilmeye hazır bir başka nesne karşımıza çıkar. Ancak tüketim nesnesi uzun ömürlü değildir. Kısa bir süre içinde döneme, mevsime, yıl dönümlerine uygun yeni nesnelerle sunulmaya devam eder.
“Müziksel eğlencenin müşterileri de, popüler müzik üretimini belirleyen aynı mekanizmanın nesneleri, hatta gerçekte ürünleridirler. Boş zamanları, yalnızca, kendi iş kapasitelerini yeniden üretebilmeye yarar. Bir amaç olmaktan çok bir araç niteliğindedirler… Onlar, standartlaşmış mallar ve sözde bireyselleşmeyi isterler, çünkü boş zamanları işten bir kaçıştır ve aynı zamanda bu boş zaman, kendi sıradan dünyalarının, onları özel olarak alıştırdığı psikolojik eğilimlerle biçimlenir.”(*)
Dijitalleşme, niteliksizin koşulsuzca, pespaye ve rezilce sunularak kültürün erozyona uğratılmasını hedeflemez. Ancak kültürel yoksunlaşmanın popüler ve suçlu bir aracına dönüştürülmüştür. Vasatın altında şarkılar, filmler, dizilerle şişirilmiştir. Böylesi bir kirliliğin içerisinde, muhtevası kıymetli işleri bulabilmek neredeyse imkânsızdır. Aynı yozlaşma sahnelerde, kültür merkezlerinde, sokakta ve kamusal alanda da sirayet etmektedir. Sokakta, sahnede olan dijitale, dijitaldeki sokağa yansımaktadır. Birbirini karşılıklı besleyen bu tahrifatın, sanat perspektifinden kopup kendine başka bir alan yaratması müzik sanatından ziyâde çiğ bir eğlenceye dönüşmesi söz konusudur. Sanatın varsıl değerleri şova, farkındalık yaratmaya, alkışlanma ve övülme ihtiyaçlarımızı tatmin etmeye dönüşmüştür.
Sanat, hâyâl kurdurma aklı teyakkuza geçirme disiplinidir. Sanatçının görevi, felsefeyle ve bilimle ürettiği olgusunu sadeleştirme yoluyla aktarmaktır. Tüm bunları gerçekleştirirken, öncelikle kendisini kültür endüstrisinin bir çalışanı olmaktan kurtarmak olacaktır. Sanatçının tahrifata uğratmadan gerçekleştireceği aktarım, kişinin, toplumun veya öznenin kendi estetik kurtuluşu için bir araca dönüşecektir.
Sanatı kontrolsüz bir şekilde üretmek, tasarlamak mümkün değildir. Kendiliğinden oluşması beklenemez. Mutlak bir ihtiyaç olarak araca ihtiyacı vardır. Ancak bilgelikten yoksun, estetik değerlerden arındırılmış, soru sormayı, hâyâl kurmayı terk etmiş bir şey ancak gündelik yaşamın eğlence anlayışıdır. Evrenselleşen şey müzik veya sanat değil, tüketimin nesnesidir.
Dinlediğimiz müzik, açıklanabilir mâkul değerler içerisindedir. Çeşitli iletişim disiplinlerinin; dil, sosyoloji, davranış biçimi, duygu ve psikolojik aktarımın sonucunda açığa çıkar. Bir müzik öyle usulca ortaya çıkagelmez. Onun kendi içinde bir olgunluğu ve doygunluğu oluşması gerekir. Kendi kültürü içerisinde ikna edici bir dizi vurgu ve ifade biçimiyle tüm bu verilerin aktarımı esnasında kültür-iletişim disiplinleriyle birlikte konvansiyonel bir çıkarıma ulaşması gerekmektedir. Müziğin kültürle doğrudan ilişkisi vardır. Kültür içerisinde kültürel dokunun varlığıyla ivmelenmesi, sönümlenmesi olasıdır. Kültür zorlanmasıyla, kendiliğinden kültürlenmeyle, günlük yaşamın seyrinin tüm bileşen ve imkânlarıyla bir müzik ürettiğini söyleyebiliriz.
Kızıldeniz’den, Basra Körfezi’ne kadar uzanan Osmanlı sömürgesiyle coğrafyamıza getirilen “klasik türk musîkisi” esasında Ortadoğu müziğidir. Nispeten gelişimi içerisinde Ege’li Yunan’lar dâhil olacaklardır. Tespit edilen 590 civarında makam vardır. Ancak bunların çok azı Osmanlı coğrafyasında tasarlanmıştır. Günümüzde kullandığımız, üzerinde eser üretilebilen makam sayısı 30 civarındadır. Ancak icracıların Osmanlı’ya getirilmesiyle, Anadolu’da bir “zorla kültürleme” saray (Cumhuriyet sonrası İstanbul soylusu) müziği formu olarak addedilecektir. Bu örnekte olduğu gibi kültürlemenin, müziğin gelişimi içerisinde en temel etken olduğu ortadadır. Koşullu veya dolaylı yoldan deneyimleme yoluyla edinilen türler de vardır. Bu gibi geçirgenliklerin müziğin form ve icrasında çeşitlemeler oluşturması, bazı ara formlara dönüşmesi söz konusu olabilir. Müziğin toplum içinde kabul görülürlüğü, birbirine paralel olan bilişsel dokunun tutarlığıyla ilgilidir. Kabul görmeyen, karşılık bulmayan eserin acı sebebi uzlaşıya kapalı olması – belki de yenilik kazandırma çabasından olabilir. Uzlaşıdan kast ettiğim konvansiyonellik bu noktada kritik bir etkendir.
Müzisyen müziği icraya, yorumlamaya başlamasıyla enstrümanın icrada kullandığı vuruş, tutuş, vurgu ifadeleri bugün müzisyenler ve dinleyiciler arasında “hisli” ya da “duygulu” müzik olarak açıklanır. Oysa ki, buradaki hisli olma koşulu ve duyguyu belirleyen etken doğrudan doğruya kültürel tutarlılığın doygunluğuyla orantılıdır. Tüm bu tutum ve beklentilerin evrensel olabilmesi mümkün değildir. Türkünün, deyişin, klasik türk musîkisindeki bir taksim veya girizgâhın karşılığı icrayı ve yorumlamayı yapan kişinin kültürel kodlarıdır. Bu kodların okunması, izaha getirilmesi kolay olmayacaktır. Yaşam döngüsü içerisinde kendi kırılganlıkları, hassasiyetleri, acıları, mâneviyatları bir başka coğrafyada benzerlik göstermeyecektir. Pozantı’da İnce Memed türküsünü okuyan yaşlı bir kadının içindeki ruh risalesi, Dersim’de semâh dönerken ellerini savurup Âliyi çağırması coğrafya izlerinin dışında kalan kişi tarafından anlaşılmayacaktır. Ege müziklerindeki pornografik dil seğertmeleri, Torosların kuzeyindeki Tahtacılar için derinlik vaad etmeyecektir. Neyzen Tevfik’in “ilticagâhım Ali” tasavvuru, bağlamanın tevhid perdesi üzerinde okunan bir deyişle benzerlik dahi gösteremez.
Tam bir benzerlik olgusu, tam bir his kabiliyeti içinde olması beklenmeyecektir. Kültürün evrenselleştirilmeye çalışılması, müziğin bir eğlence anlayışı olması yönünde çalışan akıl kalıplarıyla aynı fikirle – aynı modernist tedrisattan çıkmaları tesadüf değildir.
Bir müziği icraya veya yorumlamaya çıkarken, bir yerde müziğin evrenselliğinden bahseden müzisyenlere bu soruyu sormayı ihmal etmeyin:
Hangi duygu ve ifade biricik acı kadar özgül değildir?
